Historia:
Według najnowszych badań, opartych o metodę
dendrochronologiczną, gród bydgoski zbudowano w roku 1038. Pierwsza
wzmianka o kasztelanie bydgoskim Suzzlaus de Budegac pochodzi z 1238.
Wcześniejszą genezę ma osada i zbudowany w XII w. romański kościół pw.
św. Idziego. Obecność romańskiego kościoła świadczy o wczesnym
zasiedleniu i znaczeniu osady na Szlaku bursztynowym. W tym miejscu
omijano Wisłę, pokonując brodem Brdę.
We wczesnym średniowieczu gród graniczny na
Kujawach, w XIII w. przejściowo w rękach Krzyżaków. 19 kwietnia 1346
Kazimierz III Wielki nadaje niemieckim zasadźcom, Johannowi Kesselhuth i
Konradowi Prawa miejskie. W XVI w. miasto wzbogacone na handlu zbożem i
solą. W 1555 otrzymało przywilej zakazujący Żydom osiedlania się w
mieście.
W latach 1772-1806 i 1815-1920 Bydgoszcz należała
do zaboru pruskiego, (lata 1807-1815 to stołeczność nad departamentem w
Księstwie Warszawskim). Po 1815 była stolicą jednej z dwóch rejencji
Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
W 1773 rozpoczęto budowę Kanału Bydgoskiego, który
połączył Brdę z Notecią (a w konsekwencji Wisłę z Odrą). Od XIX w.
znaczny rozwój, budowa linii kolejowych do Piły i – dalej – do Berlina,
Gdańska, Torunia i Inowrocławia. W XIX w. najbardziej niemieckie miasto
zaboru pruskiego (m.in. dzięki sztucznemu administracyjnemu
odseparowaniu niemieckiego śródmieścia od polskich przedmieść), po 1920
również silny ośrodek mniejszości niemieckiej.
W granice odrodzonej Polski Bydgoszcz wróciła 20
stycznia 1920, przejęta przez wojska wielkopolskie na mocy traktatu
wersalskiego. Obecność w mieście silnego garnizonu niemieckiego
uniemożliwiła wcześniej słabo uzbrojonej ludności polskiej miasta
wsparcie powstania wielkopolskiego, którego zasięg w szczytowym okresie
walk sięgnął wsi Brzoza Bydgoska, 3 km od granic miasta. W okresie II
Rzeczypospolitej straciła władze wojewódzkie (tzn. rejencyjne w epoce
zaborów) na rzecz najpierw Poznania, a potem Torunia (od 1938).
3 września 1939 doszło do walk jednostek polskich z
niemieckimi dywersantami wspomaganymi przez miejscowych Niemców (m.in.
członków Hitlerjugend). Część pojmanych Niemców rozstrzelano, innych
wysiedlono. Propaganda niemiecka nadała tym wydarzeniom nazwę "Blutsonntag"
– "krwawa niedziela" – w polskich źródłach spotyka się nazwę "dywersja
bydgoska". Po wkroczeniu Wehrmachtu rozpoczęły się represje na ludności
polskiej za udział w "krwawej niedzieli" – egzekucje i wywózki do obozów
koncentracyjnych. W czasie II wojny światowej Bydgoszcz (jako Bromberg)
włączona została do prowincji Gdańsk/Prusy Zachodnie jako siedziba
rejencji). Niemcy zamordowali tu ok. 37 tysięcy mieszkańców.
Po 1945 przeniesiono do Bydgoszczy stolicę
województwa pomorskiego z Torunia (w woj. pomorskim Bydgoszcz znalazła
się w 1938, wcześniej należała do wielkopolskiego). W 1973 włączono do
Bydgoszczy pobliskie miasto Fordon. Od 1 stycznia 1999 miasto jest
siedzibą wojewody kujawsko-pomorskiego i rządowej administracji
wojewódzkiej.
Turystyka:
Wielkim atutem Bydgoszczy jest przyroda. Miasto
znajduje się na styku kilku krain geograficznych, a na krajobraz
wpływają 4 wielkie cieki wodne: przepływająca przez całe miasto Brda,
Wisła i po części również Noteć oraz zbudowany w latach 1772-1775 Kanał
Bydgoski łączący Wisłę z Odrą.
Kanał Bydgoski jest de facto śródlądowym łącznikiem
pomiędzy Europą Zachodnią a Wschodnią, a jego zabytkowy system urządzeń
hydrotechnicznych, jazów, śluz, wraz z otaczającym go wzdłuż brzegów
parkiem sprawiają, iż od paru lat trwają starania o wpisanie Kanału na
listę UNESCO.
Bydgoski krajobraz to przede wszystkim Puszcza
Bydgoska, wysoczyzny, doliny, parowy, jary, wały. Na obszarze miasta
można znaleźć zarówno 2,5-kilometrowy tor regatowy, grodziska z XI w.
(Wyszogród) oraz z VI-X w. (Zamczysko), ostoję dzikiego ptactwa na
ostrowie na Brdzie, ośrodek wypoczynkowy (Janowo), sanatorium (Opławiec),
jak i mnóstwo współczesnych budowli. Bydgoskie atrakcje dopełnia Wyspa
Młyńska wraz z Wenecją Bydgoską (zespół kamienic nad Młynkówką do
złudzenia przypominający włoską Wenecję) znajdujące się w ścisłym
centrum (kilkaset metrów od Ratusza). Na Wyspie znajdują się też
zabytkowe Spichrze oraz mennica (przez pewien okres jedyna czynna w
Polsce).
Bydgoszcz jest nazywana "małym Amsterdamem" z uwagi
na podobną zabudowę, forme domów, ich surowe bryły z czerwonej cegły i
pietno gotyku które były dziełem najwybitniejszych architektów. Widok
który rozciąga się ku wschodowi z Mostu Staromiejskiego przypomina to
holenderskie miasto. Rozległe Śródmieście słynie przede wszystkim z
secesyjnej zabudowy, jak również eklektycznej i neobarokowej.
Kilka obiektów w Bydgoszczy jest traktowanych jako
symbol miasta i jednoznacznie jest kojarzonych z miastem, np. pomnik
Łuczniczki z 1910, zespół spichrzy nad Brdą, dawniej monumentalna
Fontanna Potop z 1904, a ostatnio nawet Przechodzący przez rzekę.
W Bydgoszczy znajduje się również regionalne Muzeum
Okręgowe mieszczące się w kilku budynkach rozsianych po całym mieście,
bogate Pomorskie Muzeum Wojskowe (dawniej: Muzeum Tradycji Pomorskiego
Okręgu Wojskowego) oraz jedyne w Polsce działające w czynnej aptece
Muzeum Farmacji.
Bydgoszcz to również mnóstwo pięknych obiektów
sakralnych, 3 sanktuaria, stare średniowieczne, późnogotyckie,
neogotyckie kościoły, Katedra Bydgoska z 1502, Bazylika Mniejsza pw. św.
Wincentego a'Paulo, czyli jedyny w Polsce przedstawiciel stylu
wzorowanego na rzymskim panteonie, czy kilka zakonów, które pozostawiły
po sobie kilka obiektów, m.in. Kolegium Jezuickie z 1638 (ob. Ratusz
bydgoski) czy kościół klarysek, z którego wieży codziennie w południe
grany jest hejnał bydgoski.
Na przestrzeni wieków Bydgoszcz straciła wiele
nieodżałowanych zabytków, m.in. średniowieczny Zamek Bydgoski (obecnie z
jego cegieł zbudowano Kościół pw. św. Andrzeja Boboli), monumentalny
Teatr Miejski z 1896, romański kościół pw. św. Idziego z połowy XII w.,
czy też kilka spalonych i zburzonych spichlerzy nad Brdą.
II wojna światowa przyniosła również swoją pożogę.
Zburzono m.in. kościół jezuicki na Starym Rynku czy synagogę żydowską
(zachowała się druga, mniejsza w Fordonie, która wykorzystywana była
jako kino, obecnie zrujnowana). Z drugiej jednak strony w podbydgoskich
lasach Niemcy po wojnie zostawili mnóstwo potencjalnych atrakcji
turystycznych:
W lasach na terenie Zakładów Chemicznych "Zachem" w
południowo-wschodniej części miasta znajduje się pohitlerowska fabryka
dynamitu i materiałów wybuchowych DAG, której system podziemnych tuneli
ma długość blisko 2 km. Tunele budowano na czterech różnych
głębokościach – w niektórych miejscach przecinają się ze sobą. Niektóre
budynki stoją przy skarpach pagórkowatego terenu, więc podróż tunelem
kończy się np. na czwartym piętrze innego obiektu.
Poza tym w podbydgoskich lasach znajdują się liczne
schrony, "osiedla awaryjne", budynki wojskowe, a nawet tajna wyrzutnia
pocisków rakietowych. Strona polska pozostawiła po sobie wał obronny
Wojska Polskiego w Kruszynie-Osówcu.
Do współczesnych atrakcji turystycznych można z
pewnością zaliczyć współczesne budowle, a w szczególności budowany od
1973 roku charakterystyczny gmach Opery Nova, bydgoską Dzielnicę
Muzyczną z gmachem Filharmonii Pomorskiej, bydgoski Tramwaj wodny oraz
tzw. "Nowe Spichrze", czyli położony w sąsiedztwie zabytkowych spichrzy
nad Brdą Bank Rozwoju Eksportu S.A. (BRE), który w 2000 uzyskał I
nagrodę w ogólnopolskim konkursie "Życie w architekturze" za najlepsze
obiekty zaprojektowane i zrealizowane w latach 1989-1999.
Bydgoszcz to również ogromna baza noclegowa
Znajdują się tu aż 3 hotele klasy "prestiż" (4-gwiazdkowe), czwarty
zostanie oddany w 2007, w tym słynny secesyjny Hotel "Pod Orłem" z
1896.
Wokół Bydgoszczy wytyczono wiele szlaków pieszych,
rowerowych (przebiega tu m.in. najdłuższa w Europie Międzynarodowa Trasa
Rowerowa R-1). Miasto słynie również z turystyki wodnej na Brdzie, za
sprawą spływów kajakowych.
TMMB:
Kontynuujące tradycje i dzieło powstałego w 1832
Towarzystwa Upiększania Miasta Bydgoszczy, Towarzystwo Miłośników Miasta
Bydgoszczy powołane zostało w 1923. Stowarzyszenie to wydaje mnóstwo
wydawnictw poświęconych miastu (m.in. monumentalny wielojęzyczny album
"Bo to jest Bydgoszcz", album "Papież Jan Paweł II w Bydgoszczy",
"Muzyczna Bydgoszcz" oraz periodyki: "Kronika bydgoska" – od 1967 – i
"Kalendarz bydgoski" – od 1968), organizuje liczne koncerty, konkursy
dla bydgoszczan, troszczy się o ochronę miejsc pamięci i zabytków. Za
pomocą szkolnych kół popularyzuje wiedzę o tradycjach Bydgoszczy wśród
młodych mieszkańców miasta.
Filharmonia Pomorska:
Filharmonia Pomorska im. I. J. Paderewskiego
istnieje od 1953. Sala koncertowa (920 osób) zaliczana jest pod względem
akustycznym do najlepszych w Europie, co potwierdzają opinie znanych
twórców i krytyków muzycznych (m.in. J. Waldorffa). Z uwagi na fenomen
akustyki, cieszy się zainteresowaniem sławnych artystów. Na bydgoskiej
estradzie występowało wiele światowych sław, m.in. Artur Rubinstein,
Benjamin Britten, Witold Małcużyński, Luciano Pavarotti, Shlomo Mintz,
Mischa Maisky, Kevin Kenner, Kurt Masur, Kazimierz Kord, Jerzy Maksymiuk
i Antoni Wit. W ostatnich latach gościły tu również znakomite zespoły,
np.: Orkiestra Symfoniczna Radia BBC, Narodowa Orkiestra Symfoniczna
Polskiego Radia i inne.
Opera Nova:
Opera Nova, istniejąca od 1956, w roku 1974
rozpoczęła budowę jednego z największych w Polsce gmachów Opery,
składającego się z 3 kręgów. Opera wraz ze swoimi 3 kręgami położona tuż
nad Brdą już stała się niezaprzeczalną wizytówką Bydgoszczy na świecie.
Mimo niedługiej historii, w Operze odnosiły pierwsze sukcesy i zaczynały
wielką karierę uznane dziś primadonny, np. Barbara Zagórzanka i Bożena
Betley-Sieradzka, jak też śpiewacy: Józef Stępień, Florian Skulski i
inni. Gościli tu najwięksi artyści operowi krajowi, np. Antonina
Kawecka, Teresa Żylis-Gara, Wiesław Ochman, jak też zagraniczni.
Występowały tu także całe zespoły: Opery Wrocławskiej, Teatrów z
Leningradu, Moskwy, Kijowa, Mińska i Fundacji Glubenkiana z Lizbony.
Teatry:
Teatr Polski im. Hieronima Konieczki z
XVI-wiecznymi tradycjami, powstał w 1949. Od 2002 jest inicjatorem
jedynego w Polsce Festiwalu Prapremier. W Bydgoszczy działa również
kilka teatrów prywatnych: "Obok", plastyczny, słowa, Salon Młodych
Twórców, oraz działają muszle koncertowe. Ponadto przy Szkole Aktorskiej
im. A. Grzymały-Siedleckiego istnieje Scena Prezentacji Teatralnych,
która podejmuje szereg imprez ogólnopolskich: "Wiosna Teatralna",
"Peregrynacje z Melpomeną", happeningi.
W latach 1960-1986 istniał Teatr Kameralny, o
którego reaktywacje aktualnie zabiega Stowarzyszenie Kultury Teatralnej
"Fides" oraz Szkoła Aktorska im A. Grzymały-Siedleckiego.
Muzea:
Muzea bydgoskie nie należą do "ekstraklasy"
polskich muzeów, jednakże warto odwiedzić regionalne Muzeum Okręgowe im.
L. Wyczółkowskiego (od 1923), zajmujące kilka budynków w mieście, m.in.
kilka zabytkowych domów i spichlerze na Wyspie Młyńskiej. W Bydgoszczy
działa też jedyne w kraju muzeum wojskowe (Pomorskie Muzeum Wojskowe)
specjalizujące się w dokumentowaniu najnowszej (XIX-XX w.) polskiej
historii wojskowej, a w szczególności historii Pomorskiego Okręgu
Wojskowego.
Warto wspomnieć jeszcze o Muzeum Farmacji, jedynym
tego typu muzeum w Polsce, które działa przy czynnej aptece (Apteka "Pod
Łabędziem"), Izbie Tradycji Bydgoskich Dróg Żelaznych, Muzeum Dyplomacji
i Uchodźstwa Polskiego oraz Muzeum Misyjnym Zgromadzenia Ducha Świętego,
gromadzącym pamiątki z misji na całym świecie.
W mieście działa wiele galerii sztuki, orkiestr czy
słynnych na skalę światową chórów. O bydgoskiej kulturze świadczą
również biblioteki (m.in. Biblioteka Publiczna Wojewódzka i Miejska z
bogatym zbiorem woluminów z XV-XIX wieku i starodruków niemieckich),
domy kultury, kluby muzyczne (wraz ze słynnym bydgoskim "Mózgiem" i
"Kuźnią") czy kina (wraz z jedynym obecnie w Polsce stale działającym w
okresie letnim autokinem).
W 2006, dzięki staraniom Sebastiana Malinowskiego,
otworzono w Bydgoszczy 2 nowe muzea: Muzeum Kanału Bydgoskiego oraz
Muzeum Wolności i Solidarności.
Specyficzną jednostką muzealną jest Muzeum Oświaty
działające przy Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Bydgoszczy,
działające od 14 pażdziernika 1985 roku. Zgromadzone zbiory obejmują
okres od połowy XIX wieku do czasów współczesnych. Można w nim znaleźć
biografie nauczycieli z całej Polski oraz wszystko co jest związane ze
szkolnictwem. Jest to jedyne w Polsce muzeum mające taki zakres
gromadzenia zbiorów - z całego świata - dotycząch oświaty.
